Chlor i THM w wodzie wodociągowej

Opublikowano 3 października 2022 Ostatnia aktualizacja 11/08/2023

Chlorowanie wody zostało okrzyknięte “największym osiągnięciem XX wieku w dziedzinie zdrowia publicznego“. Od ponad 100 lat ta substancja chemiczna jest dodawana do wody pitnej, aby chronić nas przed bakteriami i chorobami, takimi jak czerwonka. Badania pokazują jednak, że nie są to wyłącznie dobre wieści. Chlor w wodzie z kranu może zagrażać naszemu zdrowiu.

Czym jest chlor

Chlor jest wszechstronną substancją chemiczną. Można go znaleźć w komercyjnych wybielaczach i środkach dezynfekujących. Jest wykorzystywany do produkcji wielu produktów konsumenckich, w szczególności polichlorku winylu (PVC) i innych tworzyw sztucznych. Był również używany jako broń chemiczna (gaz trujący) podczas I wojny światowej.

Prawdopodobnie znasz chlor jako środek dezynfekujący stosowany w basenach… i wodzie z kranu.

Przedsiębiorstwa wodociągowe do oczyszczania wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi używają chloru w postaci chloru gazowego, chlorowodorku wapnia lub podchlorynu sodu. Chlor zabija bakterie, drobnoustroje i wirusy, które powszechnie rozwijają się w zbiornikach wodnych i basenach, pomagając w ten sposób zapobiegać rozprzestrzenianiu się chorób przenoszonych przez wodę, takich jak dur brzuszny, czerwonka i cholera. Strategia ta została po raz pierwszy zastosowana pod koniec XIX wieku (miasto Maidstone w Anglii jako pierwsze poddało całe swoje zaopatrzenie w wodę obróbce chlorem w 1897 roku) i jest nadal stosowana.

Okazuje się jednak, że chlor może nie być całkowicie skuteczny w utrzymywaniu bezpieczeństwa wody. W rzeczywistości dowody wykazały, że niektóre toksyczne organizmy, w tym bakterie e.coli, przystosowały się i stały się odporne na chlor. Oznacza to, że pomimo chlorowania wody z kranu, zawsze istnieje niewielkie ryzyko, że nadal zawiera ona aktywne bakterie i wirusy… a także inne szkodliwe substancje.

W jaki sposób chlor trafia do wody z kranu?

Chlor znajduje się w wodzie z kranu, ponieważ w wielu krajach jest stosowany jako środek dezynfekujący wodę. Wchodzi on również w interakcje z wodą, tworząc inne substancje.

Chlor reaguje z materią organiczną (taką jak gałązki, liście i zanieczyszczenia powszechnie występujące w wodach powierzchniowych lub gruntowych) i tworzy produkty uboczne zwane trihalogenometanami (THM). THM uwzględnione są w parametrach regulacyjnych UE dotyczących wody pitnej i w związku z tym podlegają regulacji, a są to: chloroform, bromoform, dibromochlorometan i bromodichlorometan.

Nawet jeśli kraj, w którym mieszkasz, nie używa chloru do dezynfekcji wody, nadal może być on w niej obecny w niewielkich ilościach, ponieważ chlor jest składnikiem rur PVC używanych w wielu publicznych sieciach dystrybucji wody.

Jaki jest potencjalny wpływ na zdrowie chloru i THM znajdujących się w wodzie wodociągowej?

Kwestia bezpieczeństwa chloru od dziesięcioleci dzieli naukowców. Niektórzy twierdzą, że korzyści płynące z tego typu procesu dezynfekcji znacznie przewyższają wszelkie zagrożenia dla zdrowia stwarzane przez chlor lub jego produkty uboczne. Inni wskazują na badania łączące narażenie na chlor z wadami wrodzonymi, obniżoną jakością nasienia oraz wyższym ryzykiem przedwczesnego porodu i niskiej masy urodzeniowej.

Jednym z przykładów, który wydaje się potwierdzać ten związek, jest Irlandia, która ma drugi najwyższy poziom rozszczepu kręgosłupa (wada wrodzona, która występuje, gdy kręgosłup i rdzeń kręgowy dziecka nie formują się prawidłowo) na świecie. W Irlandii 90% wody jest chlorowane. Firma Irish Water przetestowała ostatnio ponad 700 próbek wody pitnej i odkryła, że 59 z nich, w 13 hrabstwach, przekroczyło dopuszczalny limit THM.

Nie są to nowe informacje. W latach 60. zaczęto kwestionować bezpieczeństwo chloru, gdy stało się jasne, że nawet niskie poziomy tej substancji chemicznej i jej produktów ubocznych są toksyczne dla roślin i zwierząt. W 1974 roku holenderscy chemicy odkryli, że prawie wszystkie chlorowane źródła wody są zanieczyszczone chloroformem, znanym czynnikiem rakotwórczym.

Chlor jest również powiązany ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na raka pęcherza moczowego. Badanie opublikowane w czasopiśmie Environmental Health Perspectives wykazało, że ponad 6000 przypadków raka pęcherza moczowego w Europie można przypisać THM i produktom ubocznym dezynfekcji w wodzie pitnej.

Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) nie klasyfikuje chlorowanej wody jako czynnika rakotwórczego. Klasyfikuje jednak dwa THM – chloroform i bromochlorometan – jako czynniki rakotwórcze grupy 2B (co oznacza, że są one “prawdopodobnie rakotwórcze dla ludzi”).

Bromoform i dibromochlorometan, pozostałe dwa regulowane THM, nie są klasyfikowane jako substancje rakotwórcze. Nie oznacza to jednak, że nie są one potencjalnie szkodliwe. W jednym z badań naukowcy odkryli, że bromoform obniża poziom hemoglobiny (białka czerwonych krwinek, które transportuje tlen w organizmie). W innym badaniu naukowcy odkryli, że THM mogą wywoływać przewlekły stan zapalny, który może otwierać drzwi do problemów immunologicznych i innych chorób przewlekłych.

Przepisy dotyczące chloru w wodzie wodociągowej – wytyczne WHO i dyrektywa UE w sprawie wody pitnej

Najnowsze zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) dotyczące wody pitnej zawierają następujące wytyczne zdrowotne:

  • Chlor: 5 miligramów na litr wody
  • Chloryt: 0,7 miligrama na litr
  • Chloran: 0,7 miligrama na litr
  • THM:
    • Chloroform: 0,3 miligrama na litr
    • Bromoform: 0,1 miligrama na litr
    • Dibromochlorometan: 0,1 miligrama na litr
    • Bromodichlorometan: 0,06 miligrama na litr

Zaktualizowana dyrektywa UE w sprawie wody pitnej podaje następujące maksymalne limity:

  • Chloryt: nie więcej niż 0,25 miligrama na litr.
  • Chloran: nie więcej niż 0,25 miligrama na litr.
  • Jeśli stosowana metoda dezynfekcji generuje zarówno chloryt, jak i chloran (np. w przypadku stosowania dwutlenku chloru), obowiązuje maksymalna wartość 0,70 miligrama na litr.
  • THM (całkowita ilość dla chloroformu, bromoformu, dibromochlorometanu i bromodichlorometanu): nie więcej niż 0,1 miligrama na litr.

Chlor w wodzie wodociągowej w Holandii

Przy tak wielu badaniach wskazujących na potencjalny negatywny wpływ chloru na zdrowie, dlaczego nadal jest on stosowany do uzdatniania wody pitnej? Możemy tylko spekulować. Niezależnie od powodów, istnieją inne, bezpieczniejsze alternatywy dla uzyskania czystej wody z kranu.

Na przykład w Holandii chlor zaczął być wycofywany z systemu uzdatniania wody w połowie lat 70. i nie jest używany od 2005 roku. Zamiast tego holenderskie firmy wodociągowe uzdatniają wodę wodociągową za pomocą dezynfekcji ultrafioletowej, sedymentacji lub ozonowania – metod, które nie wytwarzają żadnych szkodliwych produktów ubocznych dezynfekcji. W Szwajcarii, Niemczech i Austrii w miarę możliwości unika się stosowania chloru.

Jak usunąć chlor z wody wodociągowej

Jak dowodzi przykład Holandii, wiemy, że możliwe jest dezynfekowanie wody bez użycia chloru. Dopóki jednak inne kraje nie pójdą w ich ślady, usunięcie chloru z wody z kranu należy do Ciebie.

Można to zrobić na kilka sposobów:

  • Rano napełnij dzbanek wodą z kranu i pozostaw go w lodówce lub na świeżym powietrzu na jeden dzień. Chlor gazowy waży mniej niż powietrze, więc powoli wyparuje z wody.
  • Gotuj wodę przez 15 minut (przyspiesza to odparowanie chloru) i ostudź przed wypiciem.
  • Zainwestuj w filtr do wody, który skutecznie usuwa chlor (zawierający węgiel aktywny), taki jak ZeroWater.

Filtry ZeroWater usuwają chlor z wody wodociągowej, a także osad, glifosat, ołów, PFAS (PFOS/PFOA) i wiele innych zanieczyszczeń. Odwiedź nasz sklep internetowy, zamów swój filtr i już zawsze ciesz się czystą i smaczną wodą.

Oś czasu chloru:

1785: Chlor gazowy zostaje po raz pierwszy użyty do wybielania tkanin (dokonuje tego francuski chemik Claude Berthollet).

1789: Wynalezienie podchlorynu sodu, znanego we Francji jako “eau de Javel”, gdy Berthollet przepuszcza gazowy chlor przez roztwór węglanu sodu.

1895: Powstają propozycje dodawania chloru do wody, aby uczynić ją “wolną od zarazków”.

1897: W mieście Maidstone w Anglii po raz pierwszy zastosowano chlor do uzdatniania wody – roztwór wybielacza został użyty do dezynfekcji sieci wodociągowej po wybuchu epidemii tyfusu plamistego.

1902: Stałe chlorowanie wody rozpoczyna się w Europie (Belgia).

1905: Stałe chlorowanie wody rozpoczyna się w Anglii.

1908: Stałe chlorowanie wody rozpoczyna się w USA.

1915: Gaz chlorowy zostaje użyty jako broń podczas I wojny światowej.

1974: Holenderski chemik odkrywa obecność chloroformu w chlorowanej wodzie pitnej. Zapoczątkowuje to stopniowe wycofywanie chlorowania wody w Holandii.

1994: Prezydent Clinton podpisuje zarządzenie stwierdzające, że chlorowana woda powinna zostać zakazana, gdy tylko pojawi się bezpieczna alternatywa. Zakaz ten nie został jeszcze wprowadzony, mimo że dostępne są alternatywy.

2005: Oficjalne zakończenie chlorowania w Holandii.